Học xong về hay ở?
Câu hỏi này hầu như du học sinh nào cũng phải đối mặt. Có nhiều người bi quan lấy cớ rằng xã hội Việt Nam kém phát triển, hay chính quyền thối nát không trọng dụng nhân tài nên dù có làm cu li ở nước ngoài cũng không về, tất nhiên là họ làm cu li ở mấy nước giàu có chứ không làm cu li ở mấy nước nghèo hơn Việt Nam.
Tôi cũng từng học nước ngoài nhiều năm. Thời còn nông nổi cũng có cái suy nghĩ là nước Việt Nam nghèo rồi chính quyền kém cỏi, không trọng dụng người tài, về rồi cũng chả có chỗ đứng.
Vào mùa hè, tôi thường đi làm ở các nhà máy để kiếm tiền học. Ở những nhà máy ấy tôi quen nhiều người vùng Đông Âu, mỗi năm họ chỉ được phép đến đó làm việc vài ba tháng. Họ thường là nông dân ở các vùng hẻo lánh và rất nghèo, cố gắng làm vài ba tháng để kiếm thêm một khoản tiền chăm lo cho gia đình. Tôi hỏi nhiều người rằng họ có muốn ở lại đây để sống cuộc đời sung sướng hơn không. Nhưng hầu như không có ai muốn ở lại, họ đều muốn trở về căn nhà trong rừng mà họ đã tự tay xây lên, họ muốn được cùng với trẻ con vào rừng hái dâu làm mứt, họ muốn chăm sóc cho người thân hay được vui vẻ bên những bạn bè từ thời thơ ấu, họ muốn uống thứ rượu vang chua loét tự nấu và khi say thì cùng nhau hát những bài dân ca bằng thứ thổ ngữ lạ lẫm nhưng êm dịu của họ. Dường như thiếu những thứ ấy thì họ không còn là con người nữa mà chỉ là những cỗ máy làm việc vô hồn.
Thế rồi cùng với thời gian câu hỏi về hay ở tự nhiên biến mất lúc nào không hay, trong lòng tôi chỉ còn khao khát sự trở về.
Viết đến đây tôi bỗng nhớ đến cuốn sách Sinuhe-Anh chàng Ai Cập của Mika Waltari, một nhà văn nổi tiếng Phần Lan, tôi thường đọc cuốn sách này bằng tiếng Đức vì không có bản tiếng Anh, trong cuốn sách ấy có đoạn Sinuhe tâm sự từ chốn lưu đày như thế này:
Wer einmal das Wasser des Nils getrunken, der sehnt sich zurück zum Nil. Kein anderes Wasser auf Erden kann seinen Durst mehr löschen.
Wer einst in Theben geboren wurde, der sehnt sich nach Theben zurück, denn auf Erden gibt es keine zweite Stadt gleich Theben. Wer an der Gasse geboren wurde, der sehnt sich zurück zur Gasse. Aus dem Zedernholzpalast sehnt er sich zurück in die Lehmhütte. Von den Düften der Myrrhe und der edlen Salben sehnt er sich zurück zu dem Rauchgeruch der Mistfeuer und der in Öl gebratenen Fische.
Meinen goldenen Becher würde ich gegen den Lehmkrug eines Armen tauschen, wenn mein Fuß noch einmal die weiche Erde des Landes Kêmet betreten dürfte. Meine Leinengewänder würde ich gegen die sonnverbrannte Haut eines Sklaven vertauschen, wenn ich nochmals das Rauschen des Schilfrohrs im Frühlingswind hören dürfte.
(Ai đã từng một lần uống nước sông Nil thì người đó sẽ khát khao được về với sông Nil. Không có con sông nào trên trái đất còn có thể làm anh ta hết khát.
Ai sinh ra ở Theben thì người đó sẽ khát khao được trở về Theben, bởi vì trên trái đất này không có bất cứ thành phố nào giống Theben. Ai sinh ra trong hẻm thì sẽ khát khao được trở về hẻm. Có sống trong lâu đài bằng gỗ quý thì anh ta cũng khát khao được quay lại túp lều đắp bằng đất. Mùi thơm của nước hoa và sáp thơm chỉ khiến anh ta khát khao được ngửi thấy mùi khói của ngọn lửa đốt bằng phân gia súc khô và mùi cá rán bằng dầu ăn.
Tôi sẽ đổi chiếc cốc bằng vàng của mình lấy chiếc cốc sành của người nghèo khổ nếu như tôi được một lần nữa đặt chân lên đất Kêmet. Tôi sẽ đổi tấm áo choàng lụa của mình lấy làn da cháy nắng của người nô lệ, nếu như tôi một lần nữa được nghe tiếng lau sậy rì rào trong gió xuân.)
Quãng đời xa xứ cuối cùng cũng dạy cho tôi hiểu rằng tiếng gọi của trái tim sẽ giúp ta vượt qua mọi định kiến và suy nghĩ nông nổi.
